Sự sụp đổ của Lehman Brothers là một trong những sự kiện quan trọng nhất trong nền tài chính hiện đại. Hình ảnh nhân viên rời khỏi toà nhà với những chiếc hộp đã trở nên nổi tiếng, biểu tượng cho cuộc suy thoái kinh tế sâu sắc ở Mỹ. Nhưng quá trình phá sản này lại không kết thúc vào năm 2008.
18 năm trước, Daryl Rattigan đến Lehman Brothers để làm việc trong thời gian 3 tháng theo yêu cầu từ công ty luật của ông. Cuối cùng, Rattigan đảm nhiệm một công việc toàn thời gian tại chi nhánh tài chính bất động sản của ngân hàng này ở London. Sau đó, ngân hàng này bất ngờ sụp đổ. Và Rattigan vẫn tiếp tục làm việc ở đó, cho đến nay đã gần 14 năm.
Quãng thời gian làm việc của Rattigan cho thấy việc các định chế tài chính toàn cầu sụp đổ có thể kéo dài cả chục năm trời. Những “cái chết” như vậy cần có người lo liệu. “Linh hồn” của một ngân hàng, hay thậm chí là sự sống của nó, chính là nợ, nhưng nợ lại không dễ dàng “xuống mồ”.
Hầu hết tài sản mà ngân hàng sở hữu đều là nợ của những bên khác: các khoản thế chấp, vay thương mại và các khoản nợ không chính thức. Ngoài ra, các ngân hàng còn nợ trái chủ, các đối tác giao dịch tài chính và một danh sách dài những chủ nợ khác. Các ngân hàng như Lehman bất ngờ sụp đổ khi họ không thể huy động đủ tiền mặt từ tài sản của mình để trả nợ.
Nhưng ngay cả sau khi đã tuyên bố sụp đổ, các khoản nợ vẫn chưa được thanh toán hết. Các chuyên gia còn phải phân loại đâu là khoản nợ phải trả và sẽ được trả. Đó là vai trò của những người như Rattigan – chuyên gia đã dành nhiều năm để định giá tài sản của Lehman trong khoảng thời gian họ còn tồn tại.
Vào sáng ngày 15/9/2008, trong vài giờ sau khi ngân hàng này đệ đơn phá sản, Rattigan không nghĩ rằng liệu ông còn có thể làm việc ở đây không. Ông đến văn phòng ở Canary Wharf (London) chỉ để lấy chiếc hộp đựng card visit của mình. Ông chia sẻ: “Trong thâm tâm, ai cũng biết rằng có những người được giữ lại và hỗ trợ ‘dọn dẹp’. Nhưng nếu tôi bị giữ lại, tôi phải quay lại đó và ‘điểm danh’.”
Những gì Rattigan nói đã thành sự thật. Các kế toán của PricewaterhouseCoopers – được cử đến để lấy một số tài sản của Lehman ở Anh, cần tiếp cận một vài người để biết tài liệu nằm ở đâu, giá trị của các tài sản và cách hiệu quả nhất để xác nhận. Nhiều năm sau khi gần như toàn bộ 5.000 nhân sự của Lehman ở London rời đi, Rattigan vẫn đang nhận lương từ ngân hàng này.
Những tàn tích còn sót lại của Lehman là một số văn phòng, địa chỉ hợp pháp, nằm rải rác trên cả thế giới. Họ vẫn còn một công ty ở New York, khác với chi nhánh London mà Rattigan đang làm việc. Văn phòng này nằm trên tầng 8 của tòa nhà cổ, từng là chi nhánh của Bowery Savings Bank sau đó trở thành sảnh của khách sạn Cipriani sang trọng.
2 phiên tòa – một ở London và một ở New York, dường như là vấn đề quan trọng cuối cùng cần giải quyết của Lehman ở thời điểm này. Có thể, Lehman sẽ “sống” thêm vài năm nữa trước khi thỏa thuận cuối cùng được ký kết và chiếc chìa khóa cho thuê văn phòng cuối cùng được trả lại. Trong quá trình đó, Rattigan và nhóm các luật sư, kế toán, nhà tư vấn và quản lý tài sản phải giải quyết những vấn đề còn dang dở. Họ đã thực hiện một trong những công việc kỳ lạ nhất giới tài chính, đó là để Lehman Brothers yên nghỉ.
Câu chuyện của Lehman chính là bi kịch đối với những người sở hữu nhà, từng bị cuốn vào những khoản thế chấp rủi ro và cả hàng triệu người đã mất việc trong thời kỳ khủng hoảng kinh tế. Song, đối với một số người, sự sụp đổ của Lehman lại trở thành bước ngoặt, thậm chí là tích cực, trong sự nghiệp của họ.
Lấy ví dụ về một thẩm phán liên bang giám sát trường hợp của Lehman. James Peck là một “tân binh” trong bộ phận giải quyết các vụ phá sản khi Lehman sụp đổ. Buổi chiều tối ngày hôm đó, trong phòng xử án tràn ngập hồ sơ, ông đã chấp thuận thương vụ “bán vội” đơn vị môi giới của ngân hàng này cho Barclays với giá 1,75 tỷ USD. Thỏa thuận này được thực hiện để đảm bảo hàng trăm nghìn tài khoản của khách hàng không gặp xáo trộn, “cứu” khoảng 10.000 việc làm trên Phố Wall và có thể giúp hệ thống tài chính toàn cầu không vượt ngoài tầm kiểm soát. Hiện tại, ở tuổi 76, Peck đang đi khắp thế giới để thuyết trình về trường hợp này.
Đối với một số người khác, giải quyết mớ hỗn độn mà Lehman để lại không đơn thuần là “cuộc phiêu lưu trí tuệ” mà việc này còn có khả năng sinh lời. Một số nhà đầu tư thậm chí còn mua trái phiếu và tín phiếu của Lehman với mức chiết khấu cao, họ phân tích để đảm bảo rằng cuối cùng thương vụ này cũng mang lại lợi nhuận. Scott Hartman là một trong số đó. Ông gia nhập Värde Partners of Minneapolis với tư cách là nhà phân tích cấp cao vài tuần trước khi Lehman phá sản và dành phần lớn 5 năm tiếp theo để nghiên cứu về ngân hàng này.
Còn các chủ nợ của Lehman vẫn chờ đợi để được trả tiền. Không những vậy, họ còn phải ra tòa để đòi hỏi quyền lợi của mình. Vào đầu một phiên tòa vào năm ngoái, Chánh án Kim Lewison của Tòa phúc thẩm Vương quốc Anh nói rằng toàn bộ những câu trả lời xung quanh vụ phá sản này có thể sẽ sớm tìm được câu trả lời sau nhiều năm.
Quá trình đi đến “cái chết” của Lehman bắt đầu kéo dài khi các luật sư của ngân hàng này nộp đơn bảo hộ phá sản theo Chương 11. Theo Bloomberg, Chương 11 được đưa ra nhằm hỗ trợ các doanh nghiệp không thể thanh toán nợ có thể tìm ra cách giải quyết tiếp theo. Quá trình này nhìn chung không phức tạp. Ví dụ, khi một chuỗi cửa hàng quần áo phá sản, việc cần làm sau đó là kiểm hàng tồn kho để bán bớt và thanh toán dần cho chủ nợ. Ngoài ra, họ cũng có thể bán lại doanh nghiệp đó và việc này đơn giản hơn so với thanh lý tài sản.
Còn ở trường hợp một ngân hàng vỡ nợ, quá trình trên sẽ phức tạp hơn. Thay vì áo sơ mi hay giày dép, tài sản của họ lại là những thứ trừu tượng. Việc định giá một khoản thế chấp là một việc không hề đơn giản.
Hầu hết mọi ngân hàng đầu tư lớn ở thời điểm đó đều hoạt động với mô hình rủi ro cao như Lehman. Nhiều trong số đó chỉ có thể sống sót sau khi có sự trợ giúp của chính phủ. Trong báo cáo dài 2.000 trang của tòa án về sự sụp đổ của Lehman, Thẩm tra viên Anton Valukas đã chỉ ra sự sụp đổ của ngân hàng này không chỉ có nguyên nhân là những khoản vay dễ dãi mà còn là việc các đối tác kinh doanh mất niềm tin vào Lehman. Ngân hàng này đã quá tự tin, cũng giống như một “thần bài” bị những kẻ khác đặt cược.
